Dürtüsellik Nedir? Belirtileri ve Tedavi Yöntemleri

Dürtüsellik Nedir?

Dürtüselliğin birçok tanımı bulunmaktadır. Patton ve arkadaşları dürtüselliği üç bölümde ele almıştır. Bunlar plan yapmamak, biranda hazırlığı olmayan hareketler ve eldeki işe yeterince odaklanmamak şeklindedir. Eysenck ise dürtüselliği zihni hızlıca toplayamama, risk alma ve plan yapmada yeterli olmama ile ilişkilendirmiştir.

Dürtüsellik, yeterince planlı olmayan, risk oranı yüksek olan veya ortama uygunluğu olmayan, çoğunlukla istenmeyen sonuçlara neden olan çeşitli davranışları kapsamaktadır. Dürtüselliği gösteren özelliklerden bazıları ise sabırsızlık, dışadönüklük, risk alma, zarar görme ihtimalini düşük hesaplama, dikkatsizlik, yenilik arama, heyecan ve zevk aramadır. Dürtüsellik aynı zamanda birçok psikiyatrik bozukluğun temel belirtilerinin içinde bulunmaktadır.

Dürtüsellik Neden Olur?

Dürtü bozukluklarının en önemli sebeplerinden biri beynin ön bölgesi olan prefrontal kortekste meydana gelen gelişimsel ya da çeşitli fonksiyon bozulmalarıdır. Bununla birlikte beynin ürettiği çeşitli kimyasalların fazla ya da eksik olması durumunda da çeşitli psikolojik rahatsızlıklar oluşabilmektedir. Mesela beynin ürettiği kimyasal maddelerden biri olan dopaminin fazla üretilmesi beyindeki limbik bölgeyi olumsuz şekilde etkilerken, az üretildiği zamanlarda ise prefrontal korteks olumsuz bir şekilde etkilenmektedir.

Dopamin maddesi motivasyon güdüsünü ve ödül mekanizmasını düzenlemektedir. Bu nedenle dopamin dengesiz salgılanan kişilerde dürtüselliğin görülme oranı fazladır. Beyinde salgılanan noradrenalin maddesinin ise tekrarlayıcı davranışlarda önemli bir etkiye sahip olduğu gözlenmektedir. Noradrenalinin dengesiz salgılanması kişide aynı davranışı sürdürme, ödüle karşı bağımlılık ve genel olarak davranışsal dürtüsellik durumları ile tetiklenebilmektedir.

Beyinde salgılanan kimyasal maddelerin durumuna ek olarak çeşitli ailevi ve çevresel faktörler sebebiyle de dürtüsellik meydana gelebilmektedir. Kişiye çocukluk çağında hiç sınır konulmaması ve çocuğun bu nedenle çeşitli davranışları sınır gözetmeden keyfi olarak yapmayı alışkanlık haline getirmesi dürtüselliği tetikleyebilmektedir. Bu durumun sonucu olarak, çocuk duygularını ve davranışlarını kontrol etmeye ihtiyaç hissetmeyebilir ve sürekli içinden geldiği şekilde davranma alışkanlığı kazanabilir. Bu, genetik faktörlerle, çevresel etkilerle ve beyindeki nörokimyasallarla birleştiğinde dürtüselliğin meydana gelmesine neden olabilmektedir.

Dürtüsellik Belirtileri

Dürtüsellik belirtilerinden bazıları aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• İşleri dikkatle planlamakta zorlanma
• Düşünmeden iş yapma
• Hızlı karar verme
• Uçuşan düşüncelere sahip olma
• Gideceği yerlere önceden planlama yapmakta zorlanma
• Kendini kontrol etmekte zorlanma
• Kolayca konsantre olmakta zorlanma
• Düzenli para biriktirmekte zorlanma
• Oyunlarda ve derslerde yerinde durmakta zorlanma
• Düşünmeden konuşma
• Sık sık iş değiştirme
• Düşünmeden hareket etme
• Zorlayıcı problem çözümlerinden kolay bir şekilde sıkılma
• Aklına estiği gibi hareket etme
• Düşünmeden alışveriş yapma
• Aynı anda birçok şey düşünme
• Kazanılandan daha fazla harcama
• Bir şeyi düşünürken sıklıkla düşünülen şey ile ilgisi olmayan düşüncelerin oluşması
• Şuan olan zaman ile gelecekteki zamandan daha fazla ilgilenme
• Sinema gibi yerlerde rahat oturmakta zorlanma

Dürtüsellik Tedavisi

Bilişsel Davranışçı Terapi

Bilişsel davranışçı terapi olumsuz davranışların altında yatan düşünce yapısını değiştirme yöntemiyle davranışları değiştirmeyi amaçlamaktadır. Dürtüsellik bulunan bireylerde, suça eğilim gösteren ergenlerde ve madde kullanan kişilerde problem çözme becerilerindeki eksiklikleri göstererek bu becerilerin gelişmesini sağlamaktadır.

Bilişsel davranışçı terapi çerçevesinde kişilerarası problem çözme becerilerinin geliştirilmesinin tutuklanma sayılarında azalma ve topluma uyum gibi sonuçların meydana gelmesini sağladığı gözlemlenmiştir.

Bilişsel davranışçı terapi yöntemlerinden biri olan diyalektik davranış terapisi, kişilerarası beceriler, genel problem çözme becerileri, strese karşı toleransı, duygu düzenleme yöntemleri gibi özel becerileri geliştirmeyi sağlamaktadır. Bu terapi yöntemi kullanılarak yapılan bir araştırmada daha az hastaneye yatış ve daha az intihar girişimi gibi pozitif etkilerin olduğu gözlemlenmiştir. Bilişsel davranışçı terapi çocukluk çağındaki kişilerde de dürtüselliği azaltmak için kullanılmıştır. Bu yöntem ile %25-75 oranında tedaviye cevap alındığı görülmüştür.

Beklenmedik Olayların Yönetimi

Edimsel terapilerde, beklenmedik olayların yönetimi önemli görülmektedir. Bu beklenmedik olayların karşısında, kişi gösterdiği davranış sonucunda ödül ya da ceza almaktadır. Bu alınan ödül veya ceza olacak davranışın ise olumlu ve olumsuz yönlerini önceden tahmin edebilmeyi sağlamaktadır. Bu şekilde, planlı davranışların artmasını ve dürtüselliğin azalmasını sağlayabilmektedir. Bu yöntem dürtüselliğin çocuklarda da azalmasına yardımcı olabilmektedir. Örneğin zarar verme davranışlarının azalmasına ve sınıfta görev alma davranışlarının arttırılmasına yardımcı olabilir.

Farmakolojik Tedavi

Dürtüsellikte karbamazepin, valproat, lityum, okskarbamazepin, topiramat ile ve antipsikotiklerden olanzapin, β-adrenerjik agonistler, klozapin, ketiyapin, 5HT1A parsiyel agonisti buspiron ve omega-3 serbest yağ asitlerinin etkileri gösterilmiştir.

Kaynakça

• Güleç H., Tamam L., Güleç M.Y., Turhan M., Karakuş G., Zengin M. ve Stanford M.S. (2008). Psychometric properties of the turkish version of the barratt impulsiveness scale-11. Klinik Psikofarmakoloji Bülteni, 18(4), 251-258.
• Güzel Özdemir, P., Selvi, Y. ve Aydın, A. (2012). Impulsivity and its treatment. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar- Current Approaches in Psychiatry, 4(3), 293.

Yazı içeriği sadece bilgilendirme amaçlıdır, tanı ve tedavi için mutlaka doktorunuza başvurunuz.