Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB) Nedir? Tedavisi Nasıl Yapılır?

Obsesif kompulsif bozukluk (OKB), gerçekçi olmayan veya mantıksız bulunan, belirgin düzeyde bir anksiyeteye sebep olan veya işlevselliği önemli ölçüde etkileyen; tekrarlayıcı, zorlayıcı düşünceler, imgeler ve/veya kompulsiyonların varlığı olarak tanımlanabilir.

Obsesyon; kişinin mantıksız olduğunu bildiği halde zihninden uzaklaştıramadığı zorlayıcı ve ısrarlı fikir, düşünce, dürtü ve imajlardır.

Kompulsiyon; obsesyonların yarattığı anksiyeteyi geçici olarak da olsa rahatlatmak için yapılan tekrarlayıcı, belirli kuralları olan, amaca yönelik hareketlerdir.

Obsesif kompulsif bozukluk genel olarak 20-25 yaşlarında başlar ve yaşam boyu tekrarlama ihtimali 2-3% oranındadır. Kadınlarda erkeklere oranla daha çok görülür. OKB hastalarının %10’u obsesyonlarını mantıksız bulmaz, bu da bu hastaların iç görülerinin zayıf olduğunu gösterir.

OKB tedavisi yapılmazsa hayat boyu sürer ve kişinin işlevselliğinde hatırı sayılır bir zayıflamaya sebep olur.

Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB) Türleri Nelerdir?

• Bulaş ve temizlik
• Şüphe ve kontrol etme
• Simetri ve düzen
• Cinsel içerikli obsesyonlar
• Dini obsesyonlar
• Sayma kompulsiyonu
• Biriktirme ve saklama kompulsiyonları

Bulaş Ve Temizlik

OKB türleri içinde en sık rastlanılanı bulaş ve temizlik takıntısıdır. Bireyin bedeninin ve kıyafetlerinin kir, mikrop, toz gibi sebepler; kimyasal maddeler, deterjanlar, zehirler ile idrar, gaita ve diğer beden salgılarının bulaşacağına dair takıntıları ve bu takıntıların yarattığı sıkıntıyı gidermek için yaptığı davranışlarıdır.

Vaka Örneği

26 yaşında bir kadın hasta mikrop bulaşacağı ve kirleneceği düşüncesiyle herkesin ortak olarak kullandığı, elini sürdüğü hiçbir eşyaya (kumanda, kapı kolu, havlu…) dokunamıyordu ve dokunmak zorunda kaldığında da ellerini yara açana kadar yıkıyordu.

Şüphe Ve Kontrol Etme

OKB türleri içinde çokça rastlanan türlerden biri de şüphe ve kontrol etme takıntısıdır. Birey ocak, kapı, kilit gibi şeylerin açık kalmış olabileceğinden, ütü vs. elektrikli aletlerin fişlerinin prizde unutulmuş olabileceğinden şüphe duyar (şüphe obsesyonu) ve emin olmak için tekrar tekrar kontrol etme ihtiyacı hisseder (kontrol kompulsiyonu). 

Vaka Örneği

32 yaşında erkek hasta, her sabah evden çıkmadan önce evdeki bütün kapıları, ocakları ve elektrikli eşyaları kontrol edip çıkmasına rağmen yarı yoldan dönüp tekrar kontrol ediyor, hatta bunları kontrol ettiğinden emin olmak için fotoğraflarını çekip gün içinde bu fotoğraflara bakarak kendini rahatlatıyordu.

Simetri Ve Düzen

Simetri ihtiyacı ve düzen takıntıları da sık görülen OKB belirtilerindendir. Bireyin bütün hayatında simetri ihtiyacı ve düzenlilik hakimdir.

Vaka Örneği

48 yaşında erkek hasta çalıştığı kütüphanede raflardaki kitapları büyükten küçüğe, A’dan Z’ye belirli bir düzen içinde yerleştirmek için günlük mesaisinin büyük bir kısmını harcıyor, yapması gereken diğer işleri aksatıyordu.

Cinsel İçerikli Obsesyonlar

Bazen OKB’li kişilerde kendine, yaşına, toplumdaki yerine hiç yakıştıramadığı bir biçimde, inançlarına, doğrularına hiç uymayan cinsel içerikli takıntılar ortaya çıkabilir.

Vaka Örneği 

20 yaşında kadın hasta, babası ve erkek kardeşiyle ilgili hiç aklına gelmesini istemediği, cinsel içerikli, onlarla ensest ilişkilerin yaşandığı düşüncelere sahip olduğundan evin içinde onlarla karşılaşmamak için odasından hiç çıkamıyordu.

Dini Obsesyonlar

Özellikle dini inançları yoğun yaşayan toplum kesimlerinde sık görülen okb türlerindendir. Kişi kendini inançlarına tam zıt bir şekilde ve çok yoğun sıkıntı yaratan dini içerikli takıntılı düşünceleri düşünmekten alıkoyamaz.

Vaka Örneği

62 yaşında, dini ibadetlerini tam olarak yerine getirdiğini ifade eden bir kadın hasta, namaz kıldığı sırada, Allah ile ilgili küfürlü düşüncelerin aklına gelmesi, Allah’ın varlığından kuşku duyma, namazı doğru kılıp kılmadığından emin olamama gibi takıntılı düşüncelerden şikayetçiydi.

Sayma Kompulsiyonu

Okb türlerinden sayma kompulsiyonuna sahip hastalar herhangi bir günlük aktiviteyi belirli bir sayıya kadar saymadan yaparsa işinin rast gitmeyeceğini düşünerek sayma davranışında bulunurlar.

Vaka Örneği

42 yaşında kadın hasta, yemeği 3 lokmada yemezse boğazına kaçacağını, kötü şeyler olacağını düşünüyordu.

Biriktirme Ve Saklama Kompulsiyonları

Gerçek değeri ne olursa olsun, sahip olduklarını atmakta zorluk çekmektir. Bu zorluk, söz konusu nesneleri saklamanın gerekliliği algısından ve onları elden çıkartmanın yarattığı sıkıntıdan kaynaklanır. Sahip olduklarını bırakma zorluğu, bu nesnelerin birikmesi ile sonuçlanır.

Vaka Örneği

35 yaşında erkek hasta, uzun yıllardan beri düzenli olarak aldığı gazeteleri “içindeki bilgiler ileride çocuklarıma gerekli olabilir” şeklinde bir düşünce bu gazeteleri saklıyordu.

Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB) Tedavisi Nasıl Yapılır?

OKB tedavisinde amaç, daha olumlu düşünmeyi sağlamak değil, daha gerçekçi ve daha az tehdit edici düşünce biçimlerinin gelişmesini sağlamaktır. Bunların yanı sıra hastaların obsesyon ve kompulsiyonlarını önlemeye yönelik birçok teknik uygulanmaktadır.

Alıştırma + Tepki Engelleme

Hastayı, rahatsız edici düşünceleriyle zihinsel veya davranışsal bir ritüel kullanmadan karşı karşıya getirmek OKB tedavisinin davranışçı tedaviler ayağının en önemli tekniğidir. Uygulamada alıştırma ilkesine dayalı tedavilere geçmeden önce, hastanın anlayabileceği bir tedavi rasyoneli sunulması şarttır. Hastayı uzun yıllardır kaçındığı düşüncelerle savunmasız biçimde karşı karşıya getirmeyi amaçlayan bir tedaviye motive edebilmek, ancak iyi bir terapötik ilişki içinde, iyi planlanmış ve hasta tarafından tam olarak anlaşılabilen bir tedavi rasyoneli ile mümkün olabilir.

Alıştırma tekniği; gerçek yaşam ve imgesel olmak üzere iki ayrılır.

Alıştırma Ve Tepki Engellemeye Gerçek Yaşam Vaka Örneği

Öykü: Gözde Hanım herhangi bir yere oturmadan önce pislik bulaşacağı düşüncesiyle oturacağı yere örtü sermektedir.

Obsesyon: ‘’pislik bulaşacak.’’

Kompulsiyon: Örtü örtmek.

Alıştırma tedavisi + tepki engelleme: Gözde Hanım’ı koltuğa örtü sermeden oturtmak. Bunu aşamalı olarak yaptırabiliriz. Önce koltuğun ucuna, yavaş yavaş sırtını dayayacak şekilde oturtarak kademelendirme yapılabilir. Bu şekilde tepki engelleyerek kompulsiyonu ortadan kaldırırız.  

Alıştırma Ve Tepki Engellemeye Gerçek Yaşam Vaka Örneği

Öykü: Volkan Bey belgelere, resmi evraklara, banka evraklarına başına kötü bir şey gelecek korkusuyla imza atamayan bir danışandır.

Obsesyon: ‘’Başım belaya girecek’’

Kompulsiyon: Evrak işlerinden olabildiğince kaçınmak.

Alıştırma+ tepki engelleme tedavisi: Volkan Bey’den herhangi bir evrağa imza atarsa başına gelebilecek en kötü senaryoyu hayal etmesini ve bunu tekrar tekrar anlatması istenir. Kaygı düzeyi her anlatışta puanlanır ve not edilir.

Ev Ödevleri

Hastanın detaylı bir biçimde obsesyonlarının, kompulsiyonlarının, yansızlaştırma stratejilerinin değerlendirilmesi gerekir. Ödevler hastayla birlikte planlanmalı ve yapıp yapamayacağı seans içinde mutlaka konuşulmalı.

İlaç  Tedavisi

Tüm bu tekniklerin yanında ağır seyreden vakalarda ilaç desteği de gerekli olabilir. Özellikle serotonin sistemi üzerinde etkili olan ilaçlar OKB tedavisinde oldukça yaralı olmaktadır. serotonin geri alım engelleyiciler adı verilen bu grup ilaçlar OKB tedavisinde yaygın ve başarılı şekilde kullanılmaktadır.

Yazı içeriği sadece bilgilendirme amaçlıdır, tanı ve tedavi için mutlaka doktorunuza başvurunuz.